'Dit is een hold-up op het geld'

Op de Cultuurmarkt had Antwerps gedeputeerde Luk Lemmens gisteren een klein terzijde in petto voor de nieuwe cultuurminister Sven Gatz. 'Ik ga niet pleiten voor het behoud van de provincies', zei hij. 'Maar ik ga wel pleiten voor de instellingen, de projecten en de mensen die op dit ogenblik afhangen van het provinciale cultuurbeleid.'

Opvallend zalvende taal voor iemand van een provinciebestuur dat gedecimeerd gaat worden. Lemmens is dan ook van N-VA-signatuur. Zijn partij wou eerder al komaf maken met het provinciale tussenniveau, maar nu staat het zwart op wit in het regeerakkoord: de provincie mag zich niet meer bezighouden met 'persoonsgebonden materie'. Dus ook niet met cultuur.

Vindt Lemmens het niet jammer om zijn succesvolle organisaties los te laten? De provincie Antwerpen is eigenaar van het Sportpaleis, ondersteunt de Arenbergschouwburg en De Warande en is de inrichtende overheid van het Fotomuseum, het Modemuseum en het Diamantmuseum. Het zijn huizen die dankzij de jarenlange investeringen van de provincie hun huidige schaal hebben bereikt.

Lemmens: 'Men kan dit betreuren, maar een feit is een feit. Voor een museum maakt het weinig uit welk logo er op de deur staat. Het zal de bezoeker worst wezen wie een culturele activiteit organiseert. Of het Modemuseum nu een Vlaams of een stedelijk museum is, het zou in beide gevallen internationale topklasse zijn. Het belangrijkste is dat de werking van de organisaties continuïteit krijgt. De overdracht zal in overleg met de andere overheden moeten gebeuren. Daar is tijd voor nodig.'

Huiswerk overdoen

Bij de provinciebesturen zit niet iedereen op die lijn. Zij kunnen namelijk nog eens opnieuw aan hun huiswerk beginnen. In 2010 kwam Vlaams minister Geert Bourgeois (N-VA) met zijn Groenboek, waarin al gepleit werd om het provinciale tussenniveau te laten uitdoven. Zo'n vaart heeft het toen niet gelopen. Er werd beslist dat de verschillende overheden 'complementair beleid' zouden voeren en hun afspraken in convenanten vastleggen.

'In elke provincie is er drie jaar lang onderhandeld om al die bestuursakkoorden af te sluiten', zegt Jan Denolf, directeur cultuur van de provincie West-Vlaanderen. 'Ze zijn op 1 januari 2014 in werking getreden. Zes maanden later wordt dat met één pennenstreek onderuitgehaald en moet alles herbekeken worden. Je kunt je vragen stellen bij de ethiek van zo'n beleid. Is dat het efficiënte bestuur dat de nieuwe regering voorstaat?'

In de toekomst zal het geld dat de provincie aan cultuur besteedt, worden overgedragen aan een andere overheid. Bij de lagere overheden kan dat een stad of gemeente zijn, bij de hogere is dat de Vlaamse Gemeenschap. Jan Denolf: 'We lezen wat er staat. De politieke bevoegdheid van de provincie wordt afgeschaft, het beheer wordt overgedragen. Er staat niet: afschaffen of besparen. Er staat: overgedragen. Er mag geen contaminatie optreden tussen het besparingsdiscours van de nieuwe regering en de overdracht van bevoegdheden.'

Dat is nochtans net waar de Oost-Vlaamse cultuurgedeputeerde Jozef Dauwe (CD&V) voor vreest. 'Deze herschikking is een hold-up op het geld', zegt hij. 'Met het geld van de provincies spekken ze de Vlaamse kas. Wat er overblijft, zullen ze verdelen onder de steden en gemeenten. In het regeerakkoord staat nergens dat het geld voor cultuurgebonden materie na de herverdeling opnieuw voor cultuur gebruikt zal worden. Een stad die 400.000 euro voormalig cultuurgeld binnenkrijgt, kan dat geld bijvoorbeeld gebruiken voor een strook asfalt.'

Terwijl alle andere overheden de kleur van de lucht bestudeerden, redde de provincie Oost-Vlaanderen dit voorjaar het voortbestaan van het Raveelmuseum. Wat nu? Dauwe: 'Aan het voortbestaan van het museum kan moeilijk getornd worden. Het beste zou zijn dat Vlaanderen het overneemt. Ik durf niemand onder ogen te komen, want er is niemand die weet hoe de vork in de steel zit.'

Versnipperd Limburg

Zowat iedereen pleit ervoor de herschikkingen niet volgens één rigide regel door te voeren. De ene provincie is de andere niet. 'De inbreng van de Vlaamse Gemeenschap in Limburg is altijd bescheiden geweest', zegt cultuurgedeputeerde Igor Philtjens (Open VLD). 'Bij de recentste subsidieronde is 2,73 procent van het budget naar Limburgse organisaties gegaan. De provincie brengt daar al jaren een correctie op aan. De context is anders. Er zijn minder grote steden en het veld is veel meer versnipperd. We hebben een inventaris gemaakt van wat de provincie doet en onze ambities aangegeven. Die lijst is overgemaakt aan cultuurminister Sven Gatz.'

Voor het Gallo-Romeins Museum in Tongeren is de provincie Limburg dé financier. 'De provincie brengt jaarlijks zowat 2,3 miljoen euro in', zegt directrice Carmen Willems. 'De Vlaamse Gemeenschap 500.000 euro. We willen onze ambities verder uitbouwen. De stad Tongeren kan dat alleen niet dragen. Als we bij Vlaanderen terechtkomen, vrees ik dat er van het herverdeelde geld opnieuw minder naar Limburg gaat. Zo is het bij de subsidierondes al altijd gegaan.'

Het Gallo-Romeins Museum, het Raveelmuseum, De Warande en co. zijn uitgegroeid tot sterkhouders in de cultuurwereld. Talrijke verenigingen in de socioculturele sector die ook vaak via de provincie ondersteund worden, dreigen uit de boot te vallen.

'Voor zover dat al niet gebeurd is', zegt Marc Vandenameele van de vormingsinstelling Dakhuus. 'Tot voor kort kregen we 17.000 euro steun van de provincie, tegenover 100 euro van de gemeente Brasschaat. Die reguliere subsidie is ondertussen op nul gezet. Voor losse projecten kun je nog subsidieaanvragen indienen, maar dat is niet zo eenvoudig. Wij zitten nu in overlevingsmodus. Al ons personeel is ontslagen en we verhuren een deel van ons gebouw. Maar we leven nog. Ik denk dat 90 procent van de verenigingen in ons adressenbestand er in alle stilte tussenuit gevallen is.'